Prezydencki projekt nowej ustawy o Sądzie Najwyższym jest przedstawiany w roku, w którym Sąd Najwyższy obchodzi stulecie swojego istnienia. To dobry moment, by zaproponować zreformowaną strukturę organizacyjną oraz zakres kompetencji Sądu Najwyższego. Pozwoli to lepiej realizować wyznaczone Sądowi Najwyższemu, Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, zadania związane ze sprawowaniem nadzoru judykacyjnego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych oraz urzeczywistniać poczucie sprawiedliwości społecznej.
Głównym celem projektu jest odbudowanie zaufania pomiędzy obywatelami i organami wymiaru sprawiedliwości. Proponowane rozwiązania mają przede wszystkim zapewnić realizację zasady sprawiedliwości społecznej oraz transparentność działalności Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy ma być wzorem dobrej współpracy z obywatelami i przykładem włączania czynnika społecznego w działalność wymiaru sprawiedliwości.
Podstawowe kierunki reform
W porównaniu do regulacji zawartych w obecnie obowiązującej ustawie o Sądzie Najwyższym, projekt wprowadza przede wszystkim cztery grupy rozwiązań nowatorskich:
1) instytucję korygującą prawomocne orzeczenia sądowe, w postaci skargi nadzwyczajnej;
2) udział ławników, jako czynnika społecznego, w niektórych postępowaniach prowadzonych przed Sądem Najwyższym oraz inne rozwiązania na rzecz społeczeństwa obywatelskiego;
3) zmianę struktury Sądu Najwyższego w związku z przyznaniem Sądowi Najwyższemu nowych kompetencji oraz zmiany dotyczące statusu sędziego Sądu Najwyższego;
4) rozwiązania zwiększające efektywność postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów i przedstawicieli innych zawodów prawniczych oraz włączenie do postępowań dyscyplinarnych osób niepochodzących z tych środowisk zawodowych.
Skarga nadzwyczajna
Zgodnie z proponowanymi zmianami, od każdego prawomocnego orzeczenia sądowego kończącego postępowanie w sprawie będzie można wnieść skargę nadzwyczajną, jeżeli:
1) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji;
2) orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;
3) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Skargę nadzwyczajną będzie mógł wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, grupa co najmniej 30 posłów lub 20 senatorów, oraz – w zakresie swojej właściwości – Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy. Skarga nadzwyczajna grupy posłów lub senatorów wnoszona będzie przez Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu, który, oprócz wskazanego przez grupę posłów lub senatorów przedstawiciela, będzie mógł upoważnić pracownika Kancelarii Sejmu lub Senatu, adwokata lub radcę prawnego do jej popierania.
Ławnicy oraz inne zmiany na rzecz społeczeństwa obywatelskiego
W postępowaniach dyscyplinarnych prowadzonych przed Sądem Najwyższym oraz w sprawach ze skarg nadzwyczajnych orzekać będą składy sędziowsko-ławnicze. W związku z powyższym, w projekcie ustawy uregulowano sposób wyboru oraz zasady funkcjonowania ławników Sądu Najwyższego. Zaproponowano, by ławników wybierał Senat Rzeczypospolitej Polskiej spośród kandydatów zgłaszanych przez obywateli – bezpośrednio lub za pośrednictwem organizacji społecznych. Liczbę ławników Sądu Najwyższego określać będzie Kolegium Sądu Najwyższego. Ławnicy Sądu Najwyższego będą wybierani na czteroletnią kadencję. Zasady ich funkcjonowania będą analogiczne do zasad obowiązujących obecnie w odniesieniu do ławników w sądach powszechnych.
Projekt zawiera także szereg rozwiązań mających gwarantować transparentność działania Sądu Najwyższego. Wynika to z przyjętego przez projektodawcę założenia, że kontrola społeczna jest najlepszym gwarantem prawidłowego funkcjonowania sądów.
Realizując to założenie, projekt ustawy obliguje Sąd Najwyższy do niezwłocznego publikowania wszystkich swoich orzeczeń wraz z uzasadnieniami w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej Sądu Najwyższego. W Biuletynie Informacji Publicznej będą też publikowane informacje o dodatkowym zatrudnieniu oraz innym zajęciu zarobkowym sędziów Sądu Najwyższego. Na stronach internetowych obywatele będą również mogli zapoznać się z rozstrzygnięciami w sprawach dyscyplinarnych.
Zmiany w zakresie struktury Sądu Najwyższego
Dla realizacji nowych, niezwykle ważnych ustrojowo funkcji, projekt ustawy wyodrębnia dwie nowe Izby Sądu Najwyższego – Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Izbę Dyscyplinarną.
Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przypisano przede wszystkim rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych. Przejmie ona również sprawy z zakresu prawa publicznego, rozpatrywane dotychczas przez Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.
Izba Dyscyplinarna natomiast, z uwagi na swoją rolę, zyskuje szczególny status wśród Izb Sądu Najwyższego, tak aby w sposób niezakłócony mogła realizować zadania, od których w dużej mierze zależy poziom zaufania obywateli do władzy sądowniczej.
Ponadto, w Sądzie Najwyższym będą funkcjonować, tak jak obecnie, Izba Cywilna, Izba Karna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
Zmiany w zakresie statusu sędziów Sądu Najwyższego
Zaproponowane przepisy mają przede wszystkim na celu uproszczenie procedury wyłaniania kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, zapewnienie bezstronności procedury wyboru, zwiększenie zaangażowania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w tryb powoływania sędziów Sądu Najwyższego, jak również zapewnienie sędziom niezależności i wzmocnienie ich bezstronności w rozstrzyganiu spraw sądowych. Zmiany dotyczą również wieku, w którym sędziowie przechodzą w stan spoczynku. Ponadto, wprowadzają nowy, przyspieszony tryb uchylenia immunitetu w przypadku popełnienia przez sędziego najpoważniejszych przestępstw.
Zgodnie z projektowaną regulacją, sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku, co do zasady, w wieku 65 lat. Wyjątek stanowi sytuacja, w której sędzia złoży oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska, nie później niż na 6 miesięcy i nie wcześniej niż na 12 miesięcy, przed ukończeniem tego wieku. Elementem niezbędnym jest wówczas również przedstawienie zaświadczenia stwierdzającego, że sędzia Sądu Najwyższego jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego. O możliwości dalszego zajmowania stanowiska przez sędziego Sądu Najwyższego zadecyduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który w tej sprawie będzie mógł zasięgnąć opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Zgoda na dalsze zajmowanie stanowiska udzielana będzie na okres 3 lat, nie więcej jednak niż dwukrotnie.
Z uwagi na odmienną, od dotychczas obowiązującej, regulację dotyczącą wieku przejścia sędziego w stan spoczynku, projekt ustawy przewiduje przepis przejściowy, zgodnie z którym w ciągu trzech miesięcy od wejścia ustawy w życie sędziowie, którzy ukończyli lub ukończą w tym czasie 65 lat, przechodzą w stan spoczynku. Oświadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska sędziowie składają w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy.
Ponadto, zawarte w projekcie rozwiązania w zakresie przechodzenia przez sędziów Sądu Najwyższego w stan spoczynku nawiązują do rozwiązań obowiązujących w systemie sądownictwa powszechnego, umożliwiając kobiecie będącej sędzią Sądu Najwyższego, przejście w stan spoczynku po osiągnięciu 60 roku życia. W takim przypadku przejście w stan spoczynku będzie następowało wyłącznie na wniosek zainteresowanej.
Zmiany w zakresie postępowania dyscyplinarnego
Sprawy dyscyplinarne sędziów Sądu Najwyższego będą rozpatrywane w pierwszej instancji przez Sąd Najwyższy składający się z dwóch sędziów Izby Dyscyplinarnej oraz jednego ławnika, zaś w drugiej instancji przez Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów Izby Dyscyplinarnej i dwóch ławników.
Ustawa przewiduje również kompetencje Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie postępowania dyscyplinarnego prowadzonego wobec sędziów Sądu Najwyższego. Prezydent będzie mógł wyjść z inicjatywą powołania, z grona sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych i wojskowych, Nadzwyczajnego Rzecznika Dyscyplinarnego.
Projekt ustawy zawiera także zmiany w zakresie postępowania dyscyplinarnego w sądownictwie powszechnym, wojskowym oraz w prokuraturze, dostosowujące przepisy obowiązujących ustaw do zmian wynikających z utworzenia Izby Dyscyplinarnej.
prezydent.pl / mm
